Het vuur verspreidde zich grillig en was zo intens dat het zijn eigen onweerswolken vormde. "Je kunt je niet voorstellen hoe het was", zeiden overlevenden achteraf. "Niemand kan dat." Ruim zestig mensen kwamen om het leven; de meesten werden op de vlucht ingesloten door de vlammen. Het intense vuur beïnvloedde de wind, die plotseling opstak of van richting veranderde. Dat leidde ertoe dat de brand zich extreem onvoorspelbaar gedroeg. Een internationale groep brandweerlieden en wetenschappers probeert te begrijpen hoe en wanneer branden hun eigen weer maken. "Wij werken in feite aan de 1 procent van de branden of misschien nog minder die heel extreem wordt", zegt Cathelijne Stoof, natuurbrandexpert van Wageningen University & Research. Uiteindelijk hopen ze brandgedrag te kunnen voorspellen en zo levens te redden.

Ook voor Nederland is dat onderzoek relevant. Hoewel het van een andere orde is dan in Portugal maken branden ook hier soms hun eigen weer. Brian Verhoeven, natuurbrandonderzoeker bij het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid, ontdekte twee voorbeelden. In 2010 vormde zich boven een brand op de Strabrechtse heide in Noord-Brabant een kenmerkende 'brandwolk'. Hoewel het nauwelijks waaide, staken de vlammen toch de afgesloten snelweg A67 over. Mogelijk gebeurde dat doordat de brand zijn eigen wind maakte, al is dat vijftien jaar later niet meer vast te stellen, zegt Verhoeven.Ook een brand op het Artillerie Schietkamp bij 't Harde, op de Veluwe, maakte in 2018 zijn eigen weer. Verhoeven: "De vraag is dus: wanneer krijgen we weer te maken met zulk extreem brandgedrag?"

Normaal wordt de hevigheid van een natuurbrand bepaald door het aantal brandbare planten, het weer en het landschap. Maar als het vuur intens genoeg is en de omstandigheden zijn 'gunstig', dan blijft de hete lucht maar opstijgen. Er kan zich een rookkanaal vormen van wel 10 tot 12 kilometer hoogte. Op de grond steekt er wind op om de opgestegen lucht aan te vullen. Zo ontstaan wolken en soms zelfs onweer.

 "Dat een brand het weer kan veranderen, is fascinerende natuurkunde", zei Jordi Vilà-Guerau de Arellano, hoogleraar meteorologie aan Wageningen University & Research, "maar het maakt het vuur heel gevaarlijk". Branden verspreiden zich sneller of grilliger dan verwacht. In uitzonderlijke gevallen ontstaan zelfs nieuwe brandhaarden door blikseminslagen. (NOS/NIPV)